Çünkü hiç hazır olmadığım bir yaza girmek üzereyim ve çünkü geçen kışın soğuklarında, şimdi senin rüzgârlı bir tepesinde uyuduğun bu kentteki son sevdiklerim, beni, sevdiğim için öldürdüler!
Bazen kendi evini terk etmesi gerekir insanın. Tası tarağı toplayıp ardına son bir defa bile bakmadan çekip gitmek. Çünkü ağır geldiğini hissedersin bazı evlere, insanların sana “gitse de kurtulsak” gözüyle baktığını. Bunu fark ettiğin ama …
Akşamın sessizliğinde, Son bir isteğim var, Bırakın da öleyim, Deniz sahilinde, Ormanın yakınında. Sessiz bir uykum olsun, Engin sular üstünde, Mavi bir göğüm olsun, Mum ışığı da istemem, Süslü bir tabut da istemem, Taze dallardan, Sade bir yatak örün bana
Ardımda da hiç kimse, Durup başımda ağlamasın. Sonbahar sesini versin, Kuruyan yapraklarla. Gürültüyle düşerse, Çeşmelere durmadan, Ay ışığı dağılsın Yüksek çam tepelerine, Çan sesi süzülsün. Akşamın serin rüzgârı, Üstümde de kutsal ıhlamur Dalını sallasın.
Nasılsa bundan böyle, Önceden olduğu gibi Severek beni hatırlarlar, Akıllarına gelince.
Doğacak çoban yıldızı… Meşelerin gölgesinde. Arkadaşım olacak, Yine bana gülecek, Günah ve dertlerden, Deniz dalgalanacak, Ben toprak istiyorum. Bütün yalnızlığımla.
Bu yazıya birkaç kez başladım. Olmadı. Yazdıklarımı beğenmedim. Galiba çok fazla olumsuz enerji yüklüyüm.
Garip bir seçim dönemindeyiz. Hem bir kurtuluş heyecanı hissediyoruz. Hem de yok oluş tehlikesi. Duygular bir o yana savruluyor, bir öteki yana.
Televizyonlar, gazeteler, internet ciğeri beş para etmez insanların demeçleriyle dolu. O kötü kalpli ve kara vicdanlı yaratıklar, bizim aydınlık geleceğimizin önüne her gün türlü engeller çıkarmaya çalışıyorlar.
Böylelerine karşı her zaman sabırlı ve nazik olabilmek zor. Onların ahlaki hafiflikleriyle burnumuzun dibinde uçuşmalarına karşı okkalı laflar dökülüyor yüreğimizden ve dilimizden. Hepsini buraya yazsam olmaz…
Bazen iyice bunalıyorum: Ne arıyor böyle insanlar hayatımda? Sorsalar bir dakika bile onlarla olmak, onları görmek, onları duymak istemem. Hiçbir düzlemde asla böylelerini seçmem. Ama…
Hayatımı işgal edebiliyorlar her şeye karşın.
Oysa sevgi ve dostluklarıyla beslendiğim insanlarla kuşatılmak isterim. İyi kalpli yakınlarımla, arkadaşlarımla, tanıdıklarımla…
Hatta belki hiç tanıma fırsatı bulamadığım ama hayatımın kısa bir döneminde yanımdan geçip giderken ılık bir rüzgâr estirerek hafızamda yer edenlerle…
Yıllar önce yine böyle bir ruh haliyle Kafka’nın bir sözünü ve hayatımın penceresini şöyle bir aralayıp uzaklaşan birileriyle ilgili anılarımı hatırlayıp bir şeyler yazmıştım. İzninizle tekrar paylaşayım.
* * *
Hayal meyal hatırladığım kimi anılar ve insanlar var.
Ayrıntıları ve yüzleri tam çıkaramıyorum. Ama damağımda bıraktıkları tatlar şaşılacak kadar canlı.
Niye onlar “kalanlar” arasında değil de “gidenler” arasında kaldılar diye düşünüyorum.
Ve ben neden yüzlerce insanın hayatından şöyle bir geçtim gittim; niye kalıcı olmadım, olamadım?
Neden benimle hâlâ bir şeyleri paylaşanlar bunlar da geçmişte kalan yüzlerce insan değil?
* * *
Sanıyorum 15-16 yıl kadar öncesiydi… Moskova’da yaşıyordum…
Köpeğimle gezerken karşılaşırdım onunla. Arka sokaklardan birinde oturuyor olmalıydı. Uzun sarı saçları, iri yeşil gözleri ve aydınlık bir yüzü vardı. Hep kederli bakardı.
İlk haftalarda bizi fark etmiyordu sanki. Sonra etti. Önce köpeğimi. Sonra sahibini. Ama konuşma olmadı. Sadece gülümseme. Onun da çoğu köpeğimin payına düşmüştü galiba.
Sonraki aylarda ölçülü bir gülümsemeyle selamlaşır olduk. Selamı verir vermez yüzü eski kederli haline dönüyordu. Kim bilir neler düşünüyor, ne acılar çekiyordu.
Onu, hayatını giderek daha fazla merak etmeye başlamıştım. Haftada birkaç kez rastlıyorduk. Onunla tanışmamın hiç de zor olmayacağını hissediyordum. Ama bunun için girişimde bulunmadım.
Utandığımdan değil. Belki de bazen uzaktan bakmayı daha gizemli ve çekici bulduğumdan.
* * *
Bir gün şaşılacak bir şey oldu. Ben onu gördüğümde her zamanki ölçülü selamımı hazırlarken o hızla yanıma yaklaştı. Ve oğlunun yirminci doğum günü olduğunu söyledi. Ben şaşkınlığımı bastırıp kutlamayla ilgili bir cümle kurmaya çabalarken ani bir el hareketiyle beni susturdu.
Oğlu dokuz yaşında evlerinin hemen önünde bir trafik kazası sonucunda ölmüştü. Kazayı yapıp çocuğun ölümüne yol açan ise o akşam içkiyi fazla kaçıran babasıydı. Oğlunun cenaze töreninde eşi yoktu. Cezaevindeydi çünkü.
Bu acıyı unutmak için çok kent, çok ev, çok iş değiştirmişti kadın. Sonunda geçen yıl evlenerek buralara yerleşme kararı almıştı. Ama kısa süre sonra eşinin kanser olduğu ortaya çıkmıştı. Aylarca süren tedavi sonuç vermemiş ve geçen hafta onu da kaybetmişti.
* * *
Kadın, koca bir kitabı doldurabilecek kederli yaşam öyküsünü birkaç dakikada önüme boşaltıvermişti. Son cümlesi yarın buradan da taşınacağına ilişkindi. Bana başka bir şey demeden köpeğime doğru eğilip sevgiyle vedalaştı. Sonra birkaç saniye bana dikkatle baktı. O an neler düşünüp hissettiğini bilmek için ömrümün birkaç yılını verirdim. Ardından her zamanki kısa gülümseyişi eşliğinde hızla uzaklaştı.
Arkasından seslenmek istediğimde adını bilmediğimi hatırladım. Tanışmamıştık ki. Tanımadığım bir kadındı o. O da beni tanımıyor ve adımı bilmiyordu. Ama hayatını anlatmak için beni seçmişti nedense.
Bunca ay uzaktan selamlaştıktan sonra birkaç dakikalık alışılmadık bir içten sahne yaşamıştık. Sonra o, sahneyi terk edip gitmişti. Sanki hiç var olmamış gibiydi.
* * *
Onca yıl geçti aradan.
Benim hayatımda çok şey değişti. Memleketler, kentler, evler, işler, insanlar… Ben de değiştim.
Acaba adını bilmediğim o kederli kadın nerededir şimdi? Nasıldır?
Geçen zaman içinde beni hiç hatırlamış mıdır?
Bir gün karşılaşır mıyız?..
* * *
Kafka bir kitabında, geri planda kalmış insanları merak ettiğini yazar. Tiyatroda yalnızca tek bir sahnede görünen, daha önce hep o sahneyi bekleyen, sahne bittikten sonra da kaybolup giden insanların hayatını anlamaya çalışır.
Kimdir bu insanlar? Ne yapar, nasıl yaşarlar? Neler düşünür ve hissederler? Sorunları, amaçları, hayalleri nedir? Aşkları ve özlemleri var mıdır? Ya nefretleri? Kompleksleri ve korkuları?
* * *
Her gün hayatımıza şöyle bir girip çıkan insanlar kimdir?
İşyerinde uzak bir köşede oturan, okulun kantininde rastladığımız, bizimle otobüs durağında bekleyen, gittiğimiz bar ve restoranlarda gördüğümüz ama tanışmadığımız insanlar kimdir?
O sıradan insanlar gerçekten de öylesine sıradan mıdır? Aralarında çok özel olanları yok mudur?
Yakından tanışsanız iyi dost olacağınız kimse çıkmaz mı onların içinden?
* * *
Koca şehirlerde, öbek öbek insanların arasında yaşıyoruz yalnızlığımızı. Kalabalıkların içinde biz de sıradanlaşıyoruz. Her şey dev bir çarkın dişlisine dönüşüyor usulca.
Çevremizdeki sıradan insanlardan bazıları daha çok çarpıyor gözümüze zamanla. Kimisi sevgili, kimisi eş, kimisi dost oluyor bize. Özel duygular yaşıyoruz onlarla.
Bazen fazla uzun sürmüyor bu durum. Seçimlerimizde her zaman haklı çıkmıyoruz. Onlar yeniden sıradanlığa dönüyor. * * *
Oysa hayatın önümüze kadar ittiği cımbızla tutup başka birilerini seçseydik her şey bambaşka olmaz mıydı?
İşyerinde, okulda, otobüs durağında, barda veya restorandaki sıradan insanlar arasından bulup çıkarttıklarımız farklı olsaydı? Başka sevgili, eş ve dostlarla hayatımız çok farklı renkler kazansaydı?
* * *
Çok mu geç?
Yoksa kendinize bir şans daha verme fırsatına sahip misiniz?
O halde daha dikkatli bakın hayatınıza şöyle bir girip çıkan insanlara.
Sizin tiyatronuzda yıllardır tek bir sahneyi bekleyen insanlardan hiç olmazsa birinin, sahne bittikten sonra kaybolup gitmesine izin vermeyin.
Yazdığı tarih kitabından bana sorular sorulan E. A., bizden önceki kuşağın aydınlarındandı Aramızda 20-25 yaş vardı. Buyüzden arkadaş olmadık elbet ama tanış olduk. E. A. bizden önceki kuşağın aydın ve özgün bir tipi olduğu için laf lafı açar gibisinden onu birazcık anlatmakta, bir önceki kuşağı anlamak yonünden yarar vardır.
Beni E. A. ile Yusuf Ziya Ortaç tanıştırmıştı. Birlikte olduklarında gençlik anılarını anarlardı. Benim görebildiğimce arkadaşları arasında Yusuf Ziya Ortaç’ın saygı duyduğu, odasında çalışırken gelse bile, kendisini yok dedirtmediği yada çalışma üzerinde olduğunu söylemediği tek arkadaşı E. A. idi.
Tarihçi E. A., Yusuf Ziya’nın. Orhan Seyfi’nin, Nazım Hikmet’in, Vala Nurettin’in, Faruk Nafiz’in delikanlılık arkadaşıydı. Bir arkadaş grubuymuşlar. Tarihçi E A. onlardan bikaç yaş daha büyükmüş. Laleli’yle Sarachanebaşı arasında E. A’nın iki katlı, tahtadan eski bir evi varmış, babadan kalma bir ev… Bu evde çok savrukça, tekbaşına yaşarmış ama arkadaşları pek de bırakmazlarmış tekbaşına yaşamasına. Haftanın çok gecesini bu evde geçirirlermiş. Gecenin geç saatinde, sabaha karşı gidecek yer bulamazlarsa, ceplerinde para kalmamışsa, kışın soğuğuna, karına dayanamamışlarsa E. A.’nin evine damlarlarmış. Halit Fahri ve daha başkalarının da katıldığı olurmuş. Sokak kapısı çalmak yok. Bu eve girmek kolaymış. Sokak kapısını kapı tokmağından tutup şöyle bir omuzlayınca açılırmış. Açan, dalarmış içeri, aç olanlar bulduklarını yer, olanı biten siler süpürürlermiş. E. A. olmadığı zamanlarda da eve girerlermiş. Kimi gece evine gelmekte gecikirse, E. A. yatacak boş yatak bulamaz, eline geçen örtüyü, paltoyu ustune çekip biyana kıvrılırmış Kendi evlerinde bile olmayan ozgurlukle evine girip çıkan, yiyen içen arkadaşlarına E. A. sesini bile çıkaramazmış. Dahası, bütün bunlar yetmezmiş gibi, geceyi evinde geçiren arkadaşları ertesi sabah hiç ödenmemek üzere E. A. dan borç para da alırlarmış.
Bir karlı kış gecesi artık çok mu bunalmış, her nasıl olmuşsa evdekileri bırakıp sokağa fırlarken, nereye gittiğini sormuşlar. E. A. da “o biçim” adamların çok talihli olduklarını, kendisininse hiç talihli olmadığını, bu gece talihi kendinden yana çevirmek için başının umarına bakmaya, bir deneme yapmaya gideceğini söylemiş.
Bizim kuşağımızla bizden önceki edebiyat kuşağının ayrımı büyüktür. Onların bizden çok üstün yanları olabilir ama genellikle bize göre ciddi sayılmazlardı. Onlar için espri çok önemliydi. Yukarda anlatılanda olduğu gibi onlar bir espri, bir esprinin güzelliği uğruna dostlarını, yakınlarını, hatta kendilerini bile harcayabilirlerdi. Sonraları ortaokul sıralarında E. A’nın tarih kitaplarını okuduk. Bize onu büyük tarih bilgini olarak tanıtıyorlardı. Afganistan’a, Kabil Üniversitesi’ne tarih profesoru olarak gitmiş, uzun yıllar orda kalmış, yakalandığı bir hastalık sonucu gözünün birini yitirmiş olarak yurda dönmüştü. Kullanılmakta olan, bilinen tarihlerin yanlış olduğunu ortaya çıkarmak saplantısı vardı, belki saplantı değildi de gerçekti, tarihleri düzeltiyordu. Filan savaş, yanlış olarak bilindiği gibi falanca tarihte değil filanca tarihte olmuştur, şu adam şu yılda değil bu yılda olmuştur, diye uzun araştırmalar yapardı. Galiba ona göre tarihlerin çoğu yanlıştı. Hemen hemen hepimiz üçbeş hafta, biriki ay yanlış doğmuştuk. Yaptığı tarih düzeltmelerinin önemli olduğunu söyleyenler vardı, ben bu önemi anlayamıyordum.’
Kendisinden epiyce genç, güzel bir hanımla evlenmişti. Sonradan bu eşini kendi eliyle başka bir yaşı uygun erkekle evlendirmiş olması çok konuşulmuştu. Yalnız yaşadığı son yıllarında Laleli’deki Tayyare Cemiyeti Apartmanları’ndaki evine gittiğim olmuştu.
Taksim’deki -şimdiki Sheraton Oteli’nin yerindeki- Belediye Gazinosu’nda bir gece bahçedeydim. İki masa ötemde de E. A genç eşiyle oturuyordu. Sahnede bir yabancı şarkıcı vardı. İspanyolca şarkılar söylüyordu. E. A. birden ayağa fırlayarak burasının Türkiye olduğunu, Türkiye’de ancak Türkçe şarkı söylenmesi gerektiğini bağırdı. Uzun boylu, uçam uçam ak saçları ensesinden aşağı sarkıp dağılmış, tek gözlü korsanlar gibi bir gözü olmayan bu yaşlı adama, gazinoyu dolduranlar şaşkınlıkla bakakalmışlardı. Ortalık dalgalandı. E. A. eşiyle çıkıp gitti.
İşte bizden önceki kuşaktan bir bilim adamı tipi… Yazmadan geçemedim.
Aziz Nesin Aziz Nesin’in Anıları Böyle Gelmiş Böyle Gitmez
Gözde olmak ya da gözden düşmek, korku içinde yaşamaktır. Bedeni ciddiye almaksa acı çekebileceğini kabul etmek.
Gözde olmak ya da gözden düşmek, korku içinde yaşamaktır demek ne anlama gelir? Kayırılmak aşağılar: Kaybetmekten korkarız, kazanmaktan da korkarız. O yüzden gözde olmak ya da gözden düşmek, korku içinde yaşamaktır.
Bedeni ciddiye almak, acı çekebileceğini kabul etmektir demek ne anlama gelir? Acı çekerim, çünkü bir bedenim ben: beden olmasam nasıl acı çekerdim ki?
O yüzden bedenlerinin iyiliğini kamu iyiliğinin önüne koyanlara emanet edilebilir devlet; siyasi yapıya kendi bedenleri kadar iyi bakanlar da devleti yönetmeye layıktır.
Lao Tzu (Ursula K. Le Guin yorumuyla)
Mistik Lao Tzu, politik iktidarın gizemini yerle bir ediyor. Otokrasi ve oligarşi, iktidarı büyülü bir şekilde kazanıldığı ve fedakarlıkla korunduğu, iktidardakilerin de güçsüzlerden açıkça üstün olduğu inancını yayarlar.
Lao Tzu ise siyasal iktidarı büyülü bir şey olarak görmez. Haklı iktidarın kazanıldığını, haksız iktidarın ise gasp edildiğini düşünür. İktidarı bir erdem olarak değil, erdemin bir sonucu olarak görür. Demokrasiler bu görüş üzerine kuruludur.
Kendini ya da başkalarını feda etmenin, iktidarı yozlaştırdığını söyler, iktidar Yol’u izleyen herkesin ulaşabileceği bir şeydir. Bu radikal bir biçimde altüst edici bir tavır. Anaristlerle Taocuların iyi arkadaş olmalarına şaşırmamalı.”
• Le Guin’in bu bölümdeki çevirisi (yukanda da itiraf ettiği gibi) kendi politik tavrı yüzünden biraz “sorunlu hale gelmiş. Bizim “devlet”, “kamu iyiliği” ve “siyasi yapı” diye çevirmeye çalıştığımız terim, Le Guin’in metninde commonwealth, public good ve body politic: Çincede ise (Pinyin transliterasyonuyla) tianxia (Le Guin’in transliterasyonuyla t’ien hsia: bkz. 13. Bölüm sonnotu). Diğer çevirilerin çoğu bu kavramı “ülke” ya da “krallık” terimleriyle karşılamış. Kelime anlamıyla “göğün altındakiler” demek, ama o zamanlardan beri, “İmparatorun hükmü altındaki topraklar” anlamında kullanılıyor (zaten “İmparator”da Huangdi yani “Göğün Oğlu” demek). Le Guin belli ki, İmparator, Kral gibi monarşik/despotik terimleri kullanmaktan kaçınma uğruna, tianxia’ya Commonwealth demiş, yani hem “kamu iyiliği/refahı” hem de “devlet”. Bu tercih metnin kastettiği şeyi bozmuyor, ancak Türkçeye çevirirken yeni sorunlar yaratabiliyor. -çn.
Büyük bir düşmanlık uzlaşmaya vardığında, biraz düşmanlık kalır gene de. Nasıl sağlanacak barış? Bilge ruhlar kendilerine düşeni yapar başkasından bir şey beklemez. Gücü gerçek olanlar yükümlülüklerini yerine getirir, gücü boş olanlar talep edip dururlar.
Göklerin Yolu ayrıcalık tanımaz. Daima iyinin yanında kalır.
Lao Tzu Ursula K. Le Guin yorumuyla Çeviren: Bülent Somay
İstanbul’dayken içime sıkıntı bastığı zaman sana koşardım; çünkü sen benim için yalnız vefakar ve halden anlar bir dost değil, aynı zamanda, açık havayı, güneşi, baharı, iyiliği de temsil eden, nasıl olup da insan kalıbına girdiğine daima hayret ettiğim bir meleksin. Melek olduğun şundan da belli ki, bana “vefasız” demeye dilin varmıyor: Hoş, ben de vefasız sayılmam pek. Paris’e gelirken seni kucaklamak için ne kadar çırpındığımı tahmin etmiş olacaksın ki, benim uzatmamı beklemeden tasımı abıhayatla doldurdun. Günlerdir içiyorum içiyorum bitmiyor. Ne diyeyim, bana senin gibi bir dost verdiği için Allah’a hamd-üsena etmekten başka ne gelir elimden! Allah’ın sevgili kullarından biri olduğuma yavaş yavaş kanaat getiriyorum. Emin ol ki, seni tanıyanlar için yeryüzünde senden daha büyük bir revelation [keşif] yoktur. Bu satırları seni çok özlediğim için yazdığımı zannetme. Bunları daima düşündüm; ancak bugün söylemek fırsatını buluyorsam, bu gecikmeyi mazur gör. Bilirsin ki öteden beri şifahi bir sıkılcanlığım, dil tutukluğum vardır. Fakat seni özlemeye gelince, bunun ne yaman bir hasret olduğunu Paris’e geldikten sonra anladım. Meğer İstanbul’un en büyük cazibesi, istediğim zaman seni görebilmek imkanını bana bahşetmesiymiş. Paris’in bu primordial [çok önemli] cazibeden mahrumiyetine zor katlanıyorum. Canım İstanbul! Nasıl tütmesin ki gözümde, o iki şerefeli minarelerin üzerinde senin dost çehrelerin gülümsüyordur. Ziyacığım, yaşamakla ölmek arasında ter döken bir adam olduğumu ve birçok defalar ölüme teslim olmaya kadar gittiğimi yakından bilirsin. Her seferinde beni eteğimden tutup geri çeken mukaddes “el”in parmaklarından biri de sen olduğunu gene bugün burada itiraf edeceğim. Hayata her dönüşüm biraz da senin eserin olmuştur. Zaten ben, seni tanıdıktan ve sana hayran olduktan sonra, derbederliğim, içki iptilam ve vurdumduymazlığım hariç, şiir aşkımla, şiirlerimle, açık gönüllülüğümle ve çok veya az mevcut bütün meziyetlerimle intégralement [tümüyle] senin eserin değil miyim? Söylediklerimin hakikat olduğuna gülümsemeden inanmanı rica ederim.
Hariciye imtihanını kazanmadığına üzülmemiş olduğumu bilmeni isterdim. İmtihan hususunda biraz benim gibi olsan ya! Emlak ve Eytam Bankası’ndaki işini, tahminin hilafina, sana layık bulmakta bir mahzur görmüyorum. Niçin o işi hor görmeli? Nasılsa secondaire [ikinci derece] bir iştir, o veya ötekisi, arada fark mi var sanıyorsun? Senin bence asıl işin şiir yazmaktır. Onu yaptıktan sonra gerisi prose’dan [nesir’den] başka bir şey değildir.
Kadıköy vapurunda beni hatırladığına inanıyorum, çünkü sabahları ve akşamları sık sık kulağım çınlıyor. Yalnız Sami Zeki’den ve İbrahim Hüseyin’den kaçmana bir mana veremiyorum. İnsanlan sevmeyi bana sen öğretmiştin, şimdi aynı dersi ben mi sana tekrarlayayım? Yoo Ziyacığım, onları da hoş gör, muhabbetini onlara da bezlet. Mukabele etmesini bilmezlerse ne kaybedersin? Seven adam, sevilmese de servetine halel gelir mi? Binaenaleyh, Kadıköy vapurunda Sami Zeki’yi de İbrahim Hüseyin’i de görecek, onlara iltifat edecek ve benden selam söyleyeceksin. Söz, değil mi?
Şimdi gelelim şiirine. Dördüncü terse’ye kadar bir fevkaladelik yok. Hatta pek malum hisleri gayet çetrefil ve acemice söylüyorsun. “İndir perdelerini şu biten günümüzün mısrasını söyleyen şairin ustalığı nerede? Fakat son terse, ifadenin istediğim mükemmeliyette olmadığı kayd-ı ihtirazisini ilave etmeyi unutmayarak söylüyorum, harikulade!
…ve annem şaşıracak.
“Görmeyeli ne kadar büyümüş oğlum!” diye.
Bu bir buçuk mısra, his hamulesi bakımından, “Rabbim, ben bu sabah da, Rabbim, ben yine sağım!” mısrasıyla atbaşı gidiyor. Fakat ah senin bu 7+7 ve takti taassubun yok mu, canım şiirin bütün lezzetini berbat ediyor. Mesela son mısra şöyle olamaz mıydı. “Oğlum ne kadar da büyümüş ben görmeyeli!” Şimdi benim teklif ettiğim mısra şeklini beraberce tahlil edelim: Bir kere, annen seni hemen tanıyor değil mi? Hangi anne çocuğunu tanımaz ki! Fakat bu tanımaya bir hayret refakat ediyor: “ne kadar da büyümüş!” ve “görmeyeli” kelimesinde bu buluşmaya takaddüm eden hasret senelerinin uzunluğu sezilmiyor mu? Hele senin şekildeki “diye” ye hiç lūzum yok:
…ve annem şaşıracak:
(C’est une merveille poétique)’
Oğlum ne kadar da büyümüş ben görmeyeli!
Ne dersin, acaba haksız mıyım? Ah Ziyacığım, çok şairliğin, seni bu şekil aksaklıklarına düşürüyor. Ne olur biraz kendinden çıksan, vezin değiştirsen, takdim ve tehirlere başvurmasan, icap ederse kafiyeyi de kapı dışarı etsen! Table rase(1) zaruridir. Bunu gün geçtikçe idrak ediyorum.
Bana gelince: Paris’ten elbette ki memnunum. Geldiğime o kadar isabet etmişim ki! Avrupa’yı yalnız kitaplarla ve mecmua resimleriyle tanımak, tanımak sayılmaz. Gelip görmek şarttır. Gelecek mektuplarıma mevzu kalsın diye, intibalarımı döşek altı ediyorum. Gelelim yazdığım şiirlere. Henüz bitirmiş değilim. Mamafih müferrik birkaç mısra yazayım:
….
Cahit Sıtkı Tarancı
1 (Fr.) Maziyi temizleme anlamında kullanılan, Latince asli tabula rasa olan söz.
Burhaniye 22.6.1942
Ziyacığım,
Bu seferki mektubun hayli gecikti.Hani az daha gayret etsen kulaklarını çekmeye mecbur edeceksin beni. Hele kabahati bankadaki fazla mesaiye(?) yüklemene bayıldım. Bari yenge hanımdan bahsetseydin! Nedense ondan da bahis yok. Acaba bu husustaki sükûtun kasti mi yoksa dalgınlık ve unutkanlık eseri mi? Bana kalırsa sana bankacı yengeyle beraber şiir yengeyi de unutturan dişiler gördün Florya’da. Ve belki de şimdi aklın fikrin onlardadır. Bu seferlik bir tevbih cezasıyla iktifa ediyorum. Tekerrürü halinde seni ya bankaya yahut Florya plajı kabinlerinden birine kırk sekiz saat hapsetmek salahiyetim bakidir. Bu cezayı infaz edecek adam da Şevket Rado dostumuz olabilir. Ev ne oldu? Inşaat uzun sürüyor galiba. Biter bitmez seni ve yengeyi eşikten içeri itip kapıyı arkanızdan kilitlemek ve anahtarı yıldızlardan birine teslim edip Ne halimiz varsa görün, derek boy mumun borcu olun. Balayını geçirmek üzere sizi Venedik’e, Nice’e, Rio de Janena’ya nefyetmek de terim. Artık talibinize! Venedik dedim de aklıma geldi, Ankara Caddesi’ne uğradığın zaman Ahmet Halit Kütüphanesi’nin camekânına bir göz gezdiriver, bakalm bizim Venedik’te Ölüm tercümemiz çıkmış mı çıkmamış mı? Hoş, nasılsa parasını aldık yedik ya! Benimki de adet yerini bulsun diye sormaktan başka bir şey değil.
Son haftalarda Baki, Ömer Bedrettin ve Fethi Giray kitaplarından birer nüsha gönderdiler. Akıllılarına gelip de ta Burhaniye’ye kitap yollamaları şüphesiz hoşuma gitti. Geçen gün Baki’den bir de mektup aldım. Biliyorsun, yedi sekiz aydan beri evlidir. Çok mesut olduğunu yazıyor. Ne güzel şey değil mi? Senin de beni böyle bir müjdeyle sevindireceğin günü sabırsızlıkla bekliyorum. Baki’nin verdiği haberler arası da, radyoda şiir saatlerinin tekrar açıldığını, Muhip’in Yedek Subay Okulu’na hazırlanmak üzere kıta hizmetini yani neferliğini yapmakta olduğunu en mühimleri olarak sana bildirebilirim. Bundan başka Baki, Muhip’ten de şikayet ediyor. Şu Muhip’in, dostlarını böyle kırmasına bir türlü mana veremiyorum. Yazık ediyor kendine! İnşallah askerlikte pişer de, hayata ve dost sofrasına daha olgun ve daha gönül adamı olarak döner. O zaman, bu güzel dönüşü biz de sevinçle kutlarız. Son iki cümleyi Baki’ye de aynen yazdım.
Bir evlenme hasreti içinde olduğumu söylüyorsun. Tabi değil midir? Kendimi bildim bileli gurbet ve hasret peşimi bırakmıyor. Sılanın nasıl bir cennet, vuslatın ne çeşit bir saadet olduğunu yalnız hayal etmekle sürdüğüm ömrün daha fazla uzamasına mâni olmak biraz da hakkımdır sanırım. Fakat bakalım bu işi nasıl becereceğiz? Böyle bir teşebbüste beni en çok düşündüren cihet, alacağım kızı mesut edip edemeyeceğimdir. Yoksa ben, şahsen, mihnetlerin türlüsüne talimliyim. Hasılı halli güç bir muadele…
Küçülmeyi arayan önce büyümüş olmalı; zayıflık peşinde koşan mutlaka güçlüydü bir zaman. Mahvini isteyen önce yükselmiş olmalı; almak için çırpınan mutlaka vermişti eskiden.
Küçük kara ışık denir buna: Yumuşak ve zayıf olan kalır sert ve güçlü olanın karşısında.
Lao Tzu
Bütün metinlerde üçüncü bir kıta daha var:
Balık suyun altında kalmalı Hükmetmenin gerçek araçları karanlıkta bırakılmalı.
Ya da kelimesi kelimesine bir çeviriyle. “Devletin keskin silahları halka gösterilmemeli.” Bu Makyavelci beylik ifade ilk iki kıtadaki büyük temayı öyle alaşağı ediyor ki ister istemez bunun sonradan yapılmış bir müdahale olduğunu düşünüyorum. Belki de bir yorumcunun kendi pratik “küçük kara ışık” örneği.
Çeviren: Ursula K. Le Guin
Lao Tzu’dan 5 Hayat Dersi
Hayatı kucaklayabilir ve ona sarılmayabilir misin? Kontrolü bırakıp yine de işleri halledebilir misin? Hedeflerinize zorlamadan ulaşabilir misiniz?
Bunların hepsi , Lao Tzu adlı gizemli bir bilge tarafından yazılan Tao Te Ching adlı eski Taocu anahtar eserde bulduğumuz temalardır . Çin antik çağının bu karakteri hakkında pek bir şey bilinmiyor ve hatta bazı tarihçiler onun gerçekten var olduğundan şüphe ediyor. Ama Tao Te Ching’i kim yazdıysa, milyonlarca insana dünyayı farklı bir ışıkta görmeleri için ilham verdi. Taoizm, varoluşun genellikle hafife alınan pasif, alıcı kısmına derinden saygı duyar. Taocuların hayatın “dişil” veya “yin” olarak adlandırdığı yönlerinin gücünün farkına vararak, çaba ve gücün her zaman işleri halletmek için alet kutusundaki en iyi araçlar olmadığını göreceğiz .
Daha önceki bir video olan The Philosophy of Flow’da , “wu wei” veya “zahmetsiz eylem”in yumuşak gücü olarak bilinen ve katılım sırasında “bölgede” olmak olarak da tanımlanan sözde “akış durumu”nu genişlettim. spor ve resim gibi belirli faaliyetlerde. Ancak bu makale (video), Lao Tzu’nun bilgeliğinin daha genel anlamda akışa devam etmemize nasıl yardımcı olabileceğini araştırıyor . Nasıl olur da kendimizi hayat nehrinin akışına bırakırız? Daha az stres ve endişe ile daha zahmetsizce nasıl yaşayabiliriz? Doğal akışın en az müdahalesi ile nasıl zengin bir hayat yaşayabilir ve bundan sonuna kadar zevk alabiliriz?
Lao Tzu’nun yazılarına dayanan aşağıdaki beş ders, hayatı tamamen farklı bir şekilde yaşamanız için size ilham verebilir.
1) Hiçbir şeyi zorlamayın.
Usta, başkalarına erdemi dayatmaz, dolayısıyla görevini yerine getirebilir. Güç kullanan sıradan bir insan, hiçbir şey başaramadığını görecektir.
Lao Tzu, Tao Te Ching , bölüm 38
Tao Te Ching’in birkaç bölümünde Lao Tzu, zorlamama ilkesi hakkında yazıyor. Zorladığımızda, büyük olasılıkla başımızı belaya sokan şeylerin doğal akışına karşı geliriz. Çoğu zaman, yeterince zorladığımızda sonunda gitmek istediğimiz yere ulaşacağımıza inanarak uygulanamaz olanı zorlayabileceğimizi düşünmek yaptığımız bir yanılgıdır. Bazı şeyler için, tutarlı bir şekilde zorlamak gerçekten de sonuçlara yol açar. Ama ne yaparsak yapalım, her zaman hesaba katmamız gereken doğa kanunları vardır.
Lao Tzu, doğanın kendine has bir şeyler yapma yöntemi olduğunu gözlemledi. Bu dünyada yaşarken doğanın belli bir düzen içinde tezahür ettiğini görüyoruz. Bazı şeyler büyük ve ağırdır, diğer şeyler ise küçük ve hafiftir. Bazı şeylerin büyümesi yıllar alır, diğer şeyler aynı gün doğar ve ölür. Biz insanlar da doğanın akışına bağlıyız; bebeklikten yetişkinliğe geçiş şeklimiz, öğrenme şeklimiz, bedenlerimizin işleyiş şekli; her şey kontrol edemediğimiz doğa kanunlarına bağlıdır. Bir şeyleri zorlarsak, kendimizi evrenin bize karşı işlemeye başladığı bir konuma getiririz.
Bu, örneğin akıntıya karşı yüzdüğümüzde olur. Bir süre akıntıya karşı yüzebiliriz ama çok yorucu olduğu için fazla dayanamayız. Ve sonunda pes ettiğimizde ve yukarı çıkmanın basitçe yapılamayacağını kabul ettiğimizde, bırakırız ve birlikte akmaya başlarız.
Bir şekilde doğaya karşı değil, onunla çalışmanın bir yolunu bulduğumuzda işler çok daha kolaylaşacak ve kendimizi çok fazla yormayacağız. Bu, ‘çok çalışmak’ yerine ‘akıllıca çalışmak’ anlamına gelir, yelkenlerimizi doğru ayarlayarak ve özenle seyrederek, evrenin rüzgarı bizi ileriye doğru itmeye devam eder.
2) Kendinize fazla yüklenmeyin.
Parmak ucunda duranlar sağlam duramazlar. Önden koşanlar fazla uzağa gidemezler. Başkalarını gölgede bırakmaya çalışanlar kendi ışıklarını söndürürler.
Lao Tzu, Tao Te Ching , bölüm 24
Mevcut uygarlıkta gördüğümüz tipik bir olgu, insanların kendilerini çok ileri götürmeye istekli olmalarıdır. Büyümenin bir yolu olduğu için sınırları zorlamak kendi başına yanlış değildir. Örneğin kuvvet antrenmanına bakarsak, aslında kasları aşırı uyarmak gerekir. Kademeli aşırı yük kullanarak bir ağırlık kaldırma seansı sırasında kasları kırarak, daha güçlü ve fazla mesai yaparak geri dönecekler. Ancak bu süreç söz konusu olduğunda, pek çok acemi kaldırıcının göz ardı etme eğiliminde olduğu, gerekli bir bileşen vardır, o da dinlenmedir .
Kaslara tekrar tekrar aşırı yük bindirdiğimizde, iyileşmek için yeterli zamanları olmadığı için sonunda antrenmanımıza devam edemeyiz. Niyetimiz kendimizi güçlendirmek olsa da aslında zayıfladık; Sayısız araştırmaya göre, kronik yorgunluk daha düşük bir bağışıklık sistemine yol açar ve ayrıca bizi depresyona daha yatkın hale getirir. Peki insanlar bunu neden yapıyor? Pekala, çoğu durumda bunun nedeni, çok hızlı bir şekilde çok kaslı olmak istemeleridir. Ancak kendilerini çok fazla zorlayarak kırılgan bir konuma geldiler.
Lao Tzu, parmak uçlarımızda durduğumuzda sağlam durmadığımızı öne sürerken, bunu parmak uçlarında durmak olarak tanımlardı. Her zaman eylem ve eylemsizlik arasında bir denge olması gerekir; şeylere harcadığımız çaba ile beden ve zihnin iyileşmesine izin verdiğimiz zaman arasında. İmkanlarımızın ötesine geçmek, kısa vadede daha fazla iş yapılmasını sağlayabilir elbette, ancak Lao Tzu’nun da gözlemlediği gibi, bu bizi aynı zamanda zayıf ve savunmasız hale getirecektir.
Başka bir örnek , stresli işlerde çalışarak kazandıklarını kazanmaya devam ettikleri sürece, biraz uygun fiyatlı bir ipotek alan insanlardır . Evet bu kısa vadede büyük bir eve yol açacaktır ama bu durum bu kişilerin hep hamster çarkında kalmasını ve asla belli bir gelirin altına düşmemesini gerektirmektedir. Bir ödeme yükümlülüğüne zincirlenmiş durumdalar ve daha az stresli bir işi üstlenmeyi göze alamazlar, eğer bu onların gelirlerini azaltırsa.
Ve neden? Çoğu zaman ihtiyaç duydukları için değil, diğer insanlara gösteriş yapmak için. Ve bunun bir bedeli var. Lao Tzu, “Ne kadar çok servete sahip olursanız, onu korumak o kadar zor olur” dedi. Ve bir bardağı ağzına kadar doldurduğunuzda onu taşımak oldukça zorlaşıyor. Bu nedenle, ideal olarak, Lao Tzu’nun bilgeliğini ciddiye alırsak, yaptığımız her şeyde iki ayağımız yere sağlam basmak isteriz.
3) Dünyayı kontrol etmeyi bırakın.
Dünyayı yönetmek ve kontrol etmek istiyor musunuz? Bunun yapılabileceğini hiç sanmıyorum. Dünya kutsal bir kaptır ve kontrol edilemez. Sadece denersin daha da kötüleştirirsin. Parmaklarınızın arasından kayıp kaybolabilir.
Lao Tzu, Tao Te Ching , bölüm 29
Pek çok sorunumuzu kendi kendine çözüldüğünü hiç gözlemlediniz mi? Müdahale her zaman gerekli değildir. Ayrıca, birçok durumda müdahale yalnızca daha fazla sorun yaratır. Her şey hareket halindedir, bu da koşulların sürekli değiştiği ve bugünün sorunlarının yarının nimetleri olabileceği anlamına gelir.
Bunu işyerinde sıklıkla görebiliriz, çünkü her zaman tüm süreçleri aşırı derecede kontrol etmeye çalışan ve sadece ekip içinde strese ve bölünmeye neden olan belirli bir yönetici vardır. Teslim tarihlerine uyulmuyor, iş arkadaşları birbirlerinden nefret ediyor ve her zaman dram yaşanıyor. Ancak bu yönetici birkaç haftalığına yokluğunda her şey yolunda gidiyor gibi görünüyor.
Lao Tzu, iyi bir liderin kontrol etmediğini , arka planda hareket ettiğini belirtir; insanların işleri kendilerinin yapmasına izin veriyor ve çok az müdahale ediyor. Yetki verme ve kontrol etme arasında bir fark vardır ; yönetmekle dayatmak arasında . _ Yönlendirme ve yetki verme, yumuşak bir şekilde ve çok fazla müdahale olmaksızın yapılabilir ve işlerin akışına bırakılması sağlanır. Kontrol etme ve dayatma genellikle güçle birlikte gider.
Uygulamada, müdahale etmeden önce biraz daha sık geri adım atmak isteyebiliriz. Birçok durumda, doğal gidişat işlerin gayet iyi yürümesini sağlayacaktır. Bu, temel olarak evrene güvenmekle ilgilidir , böylece kontrolü bırakabiliriz.
4) Yeter artık. Yeterince sahip olduklarını bilenler gerçekten zengindir.
Lao Tzu, Tao Te Ching , bölüm 33
Kendimize aşırı yüklenme eğiliminde olduğumuz için, ihtiyacımız olandan çok daha fazlasını toplama gibi iğrenç bir özelliğimiz de var. Zenginlerin zenginleşmeye çalıştıklarını görüyoruz. Onlar için eşyalarını artırmak hayattır. Ama hep daha fazlasını elde etmeyi hedeflediğimizde yaşamayı unutmaz mıyız ?
İhtiyaçlarımız doğal sınırlarla gelir. Sadece gün boyunca enerjik kalmak için yeterli yiyeceğe ihtiyacımız var ve sadece susuz kalmamak için yeterli suya ihtiyacımız var. Fazlası zararlıdır. Taocu bilge Zhuangzi, bize gölette su içerken sadece bir karın dolusu su alan fareden bahsederek bu tartışmayı canlandırıyor. Bir fare, doğal olarak , aşırı içmekten kaçınır, çünkü çok fazla içmek vücuda zarar verir.
Bununla birlikte, insanlar genellikle ihtiyaç duyduklarından daha fazlasını biriktirirler. Bunun ana nedeni korku gibi görünüyor : “Bütün bunlara sahip olmamanın” kim olduklarını küçültme korkusu. Bu bir ego meselesidir: daha fazlasına sahip olmak, “Ben daha fazlasıyım” anlamına gelir. Gelecekte yeterince sahip olmayacağımızdan da korkuyoruz. Ama bildiğimiz gibi; gelecek belirsiz. Yarın ölebiliriz ve sahip olduğumuz her şey bir anda elimizden alınabilir.
Lao Tzu, “Memnuniyeti bilen, sonsuza kadar huzur içinde olacaktır” diyor. Ancak, ancak dışsal şeylere atfettiğimiz değerin bir yanılgıya dayandığını fark edersek, yeterli olup olmadığımızı bilebiliriz. Sahip olduğumuz şey değiliz, çünkü bu mülklerin hiçbiri bizim kontrolümüzde değil. Buna kendi bedenlerimiz bile dahildir. Fazla dışsal şeylere sahip olmak sonunda bir yük haline gelir. “Sahip olduğun şeyler sonunda sana sahip olur.”
Farede olduğu gibi, alabileceğimiz çok şey var. Elbette, sahip olduklarımızın kölesi olmadığımız sürece, örneğin güzel bir eve ve bankada paraya sahip olmak kötü bir fikir değil. Moderasyon anahtardır.
5) Hayata sarılmayın. Hayatı kutlayanların vahşi hayvanlar arasında güvenle dolaştığını duydum. Savaşa girdiklerinde zarar görmezler.
Lao Tzu, Tao Te Ching , bölüm 50
Hayatı kutlamakla hayata sarılmak arasında fark var. Hayata sarılırsan kutlanacak bir şey kalmaz. Hayat son derece ciddi ve hatta acı verici hale geldi. Endişeliyiz çünkü her köşe başında tüm korkuların anası olan ölümü görüyoruz. Ölüm korkusu bizi hayata bağlayan şeydir ve Lao Tzu bunu şöyle ifade eder: “Katı ve katı olanlar ölümün müritleridir. Yumuşak ve esnek olanlar hayatın müritleridir.” Dolayısıyla hayata tutunmayanlar bir tehdit oluşturmazlar çünkü korkak değildirler ve vahşi hayvanlar onlara saldırmaya gerek görmezler.
Şimdi, ölüm korkusu içimizde çok ince şekillerde tezahür eder. Pek çok insan ölümden korkmadıklarını iddia ediyor çünkü ölümün ne olduğuna dair bu hayali fikirden korkmuyorlar. Ancak bu salt fikir nadiren gerçeğe benzer, çünkü “olmamanın” ne olduğunu hayal etmemiz mümkün değildir.
Bununla birlikte, tamamen yok olma deneyimine oldukça yakın olan bir şey vardır, o da “sımsıkı tutunduğumuz şeyi kaybetmek”tir. Güzelliğimize sarılabiliriz, bu yüzden yaşlanmaktan korkarız. İtibarımıza bağlı kalabiliriz, bu nedenle diğer insanların bizim hakkımızda söyledikleri veya düşündükleri söz konusu olduğunda her zaman aşırı tetikte oluruz. Servetimize sarılmış olabiliriz, bu yüzden her zaman onu savunmakla meşgulüz.
Şimdi, yaşlanan bir vücut, kötü bir itibar veya yoksulluk, ölüme eşit değildir, çünkü bunlara katlanarak hala yaşayabilir ve iyi yaşayabiliriz. Bununla birlikte, kendi imajımızın ölümü anlamına gelebilir; kendimiz hakkında anlattığımız hikaye. Çoğu insan için, ölüm korkusunun asıl yattığı yer burasıdır ve tutundukları şey de budur. Bu nedenle, gerçek ölüm korkusu, “olduğumuzu sandığımız kişiyi kaybetme” fikrinde yatar. Bu yüzden savaşta askerler, ölmekten çok ‘onurları için ölmemek’ fikrinden korkarlar. Ama kendimiz ve çevremizdeki dünya fikrine sarılarak, evrenin doğasını, yani değişmeyen tek şeyin değişim olduğunu reddediyoruz.. Bugün kendimize kendimizle ilgili anlattığımız hikaye yarın doğruluğunu kaybedecek. Aynı şey kendimize dünya hakkında anlattığımız hikaye için de geçerli.
Bir şeye tutunduğumuzda diğerine direniriz. Ve direndiğimiz şey kalıcıdır ama kabul ettiğimiz şeyin ötesine geçeriz. Akışa bırakma ve kaotik bir evrende esnek bir operatör olma yeteneği, bizi hayatın müritleri yapan şeydir.
Ve bunlar, Taocu bilge Lao Tzu’nun yazılarına dayanan beş dersti.
