“Batılılar, kendilerini tutmasını bildikleri için büyük başarılara ulaştılar, değil mi? Ölsen bir yudum su vermezler.”
“Başkalarını mühim bulmayanlar, bir gün kendilerini de mühim bulmayanlarla karşılaşacaklardır, fakat bu hakikat, oların mühim bulmamış olduklarının mühim olduğu manasına da gelmez…”
“Albayım sakindi, ‘Her şeyin birden unutulmasına çok ihtiyacımız var’ diyordu.”
“Beni hep durduruyorsunuz albayım. Bir gün beni kimse durduramayacak. Ve kendimi rezil etmeme izin verilmedikçe, ben de el alemi rezil etmeye devam edeceğim. Ve herkes kaybedecek bu yüzden.”
“Sevgili Bilge,
Bana bir mektup yazmış olsaydın, ben de sana cevap vermiş olsaydım. Ya da son buluşmamızda büyük bir fırtına kopmuş olsaydı aramızda, ve birçok söz yarım kalsaydı, birçok mesele çözüme bağlanamadan büyük bir öfke ve şiddet içinde ayrılmış olsaydık da yazmak, anlatmak, birbirini seven iki insan olarak konuşmak kaçınılmaz olsaydı. Sana, durup dururken yazmak zorunda kalmasaydım. Bütün meselelerden kaçtığım gibi uzaklaşmasaydım senden de. İnsanları, eski karıma yapmış olduğum gibi, büyük bir boşluk içinde bırakmasaydım. Kendimden de kaçıyorum gibi beylik bir ifadenin içine düşmeseydim. Bu mektubu çok karışık hisler içinde yazıyorum gibi basmakalıp sözlere başvurmak zorunda kalmasaydım. Ne olurdu, bazı sözleri hiç söylememiş olsaydım; ya da bazı sözleri hiç söylememek için kesin kararlar almamış olsaydım. Sana diyebilseydim ki, durum çok ciddi Bilge, aklını başına topla. Ben iyi değilim Bilge, seni son gördüğüm günden beri gözüme uyku girmiyor diyebilseydim. Gerçekten de o günden beri gözüme uyku girmeseydi. Hiç olmazsa arkamda kalan bütün köprüleri yıktım ve şimdi geri dönmek istiyorum, ya da dönüyorum cinsinden bir yenilgiye sığınabilseydim. Kendime, söyleyecek söz bırakmadım. Kuvvetimi büyütmüşüm gözümde. Aslına bakılırsa, bu sözleri kullanmayı ya da böyle bir mektup yazmayı bile, ne sen ne aşk ne de hiçbir şey olmadığı günlerde kendime yasaklamıştım. Sen, aşk ve her şeyin olduğu günlerde böyle kararlar alınamazdı. Yaşamış birinin ölü yargılarıydı bu kararlar. Şimdi her satırı, bu satırı da neden yazdım? diyerek öfkeyle bir öncekine ekliyorum.”
“Bir türlü sonuna gidemiyorduk rüyalarımızın. Korkuyorduk. Korkuyordum. Hayallerinde bile korkar mı insan?”
“Kadınlarla oynanmaz; hemen canları sıkılır. bir kere, rollerini ezberlemezler; sonra, ‘sen gerçekten oynamak istiyor musun canım?’ diyerek insanın aklını karıştırırlar. Her oyunu bir tartışma konusu yaparlar; akılları yatmadan rollerini katiyen oynamazlar. Biz onları kafamızdaki oyunlara uydurmağa çalışırken onlar – kafaları olmadığı için – bizi hayata uydurmağa çalışırlar. Oysa bizim hayatla görülecek hesabımız vardır.”
“Önce kelimeler vardı, biliyorsunuz. Bütün bu virgüller, ünlemler sonradan gelmedir. Ha-ha.”
“Bir zamanlar seni sevmiştim. Ve sevgiyi senin suretinde yaratmıştım.”
“Kant, elli iki yaşına kadar sabretmişti: Ben sabredemediğim için, onun yazdığı bir kelimeyi bile anlamıyordum.”
“Sert köşelere çarpmaktan yorulan aklımın durgun ve sürekli bir aşk içinde, ancak seninle birlikte dinleneceğini biliyorum.”
“Ülkemiz büyük bir oyun yeridir. Her sabah uyanınca, biraz isteksiz de olsak, hepimiz sahnenin bir yerinde, bizi çevreleyen büyük ve uzak dünyanın sevimli bir benzerini kurmak için toplanırız. Küçük topluluklar olarak, birbirimizden bağımsız davranarak ve birbirimizi seyrederek günlük oyunlarımıza başlarız. Ben, Hikmet IV zamanında -yani Hikmet I olduğum sıralarda- bu oyunu ciddiye almış ve bütün oyunları heyecanla seyretmiştim. Sonunda, kendi oyunumu, bütün bu oyunların dışında ve gerçek olarak yaşamaya karar verdim. İnsanlarımız, aynı piyesi yıllardır aynı biçimde oynamanın yorgunluğu ve gerçeğe bir türlü benzetememenin bezginliği içindeyken ben, bizlere bugüne kadar hiç yararı dokunmamış olan aklın -daha doğrusu, akıl olduğunu sandığımız akıl taklidinin- zincirlerinden kurtularak, bütün ülkeleri ve onların gerçek kişilerini içine alan büyük oyunun heyecanı içinde bulunuyorum.”
“Gerçekten anlamıyordum. Nasıl ağlıyorlardı, hiçbir şey anlamadıkları halde? Şimdi ben de, söylediklerimi anlamasalar bile bana ağlamalarını istiyorum.”
“Kelimeler albayım, bazı anlamlara gelmiyor.”
“Kafam cam kırıklarıyla dolu doktor. Bu nedenle beynimin her hareketinde düşüncelerim acıyor, anlıyor musun? Bütün hayatımca bu cam kırıklarını beyin zarımın üzerinde taşımak Ve onları oynatmadan son derece hesaplı düşünmek zorundayım.”
“darüttalim musikinin ahşap tavanlı köhne odalarında
geçerken çocukluğum
münasebetsiz sözler ve muaşeretsiz gürültülerdi duyduğum
müderrislerin tedrisinde mülayim ve mutatantan
bir mezahat vardı
müteselselsel muaaaakırıplar vücudumu muttasıl
mükerrem sıkardı
ey valide-yi muhabbet-i merhum-u biçare-yi mukadder-i
vefat- birenk!
takey bu hergele-yi mülevves-i münasebetsiz-i
biar pezevenk?
gitti valide-yi muhterem
sinesi zaifti: verem
dedi hükümet tabibi
demek kaybettim habibi
mersiye-yi elem yazdı hikmet bir
mersiyeyi yaz eyledi bilatebdir
mücadele-yi nizam-ı içtimaiyeden izzet-i ikbal ile sarfı
nazar ettim
aşka gömüldüm gittim
zira tarz-ı selefe tekaddüm ettim, bir başka lisan tekellüm
ettim
hikmet-i hudayım itibarım yok
şan ve şöhrete intizarım yok
valide sizlere ömür
kahramanlar ve valideler bir kere ölür.”
“Ben ve benim gibi kabuslarından başka kaybedecek bir şeyleri olmayan ruh proletaryası, bu dünyadaki yerini ancak büyük oyunun içinde bulabilir…”
“Oyunlar… gerçeğin en güzel yorumlarıdır. Bizim gerçek dediğimiz şey de, bazı güçlükler yüzünden iyi oynanamayan oyunlardır.”
“İnsandan sarhoş oldum, diye düşündü. Çoktandır bu kadar insan içmemiştim. İnsanın hayal bile edemeyeceği büyük bir oyunun sarhoşluğu içindeyim.”
“Herkes birden oturacak sofraya, mutfak köleliğine son verilmeden hürriyet yemeği yenmeyecek.”
“‘Uzan şu divana da sözlerimi dinle,’ dedi Hüsamettin bey. İnsanları tanımıyorsun Hikmet oğlum.’ Hikmet uzandığı yerde, gözleri kapalı, albayın sözünü kesti: ‘Daha önce hiç karşılaşmadım da bu ülkede, ondan albayım. Siz arada bana gösterseniz…”
“Onu değerlendirmek, aslında ona ihanetti. Bütün mesele onun yanında olabilmek, onunla birlikte nazariyesini savunabilmekti. Değerlendirmek! Ne kadar boş bir söz. Değerlendirmek, kaçmaktır; değerlendirmek, yalnız bırakmaktır. Yaşantısının ağırlığına dayanamayan birini, yaşarken öldürmektir.”
“…İkimiz de bu dünyanın insanı değildik. İyi kötü bir şeyler yapmağa çalıştık. Ben suçluyum: Sevgi’den farklı olduğumu gizledim. Gene de bizi yargılayanlara karşıyım. ne yazık, sonunda haklı çıktılar. onlara göstermeliydim. fakat anlatması çok zor: benim becerebileceğim bir iş değil. neler söyleyeceklerini duyar gibi oluyorum; duymak istemiyorum. bir fırsat daha kaçırdık. sevgi, kendisini ve olanları hiç anlayamayacak. ben bir şeyler yapabilseydim. başım ağrıyor, yorgunum. boşu boşu denecek, boşu boşuna. işte buna dayanamıyorum.”
“Bazı şeyler konuşulmaz oysa.”
“Emellerimiz gibi ıstıraplarımızı da saklamayı bilmeliydik…”
“Küçük zamanlar birikti, büyük şeyleri ezip geçti.”
“Azgelişmişülke göndeririz; yardım gönderirler. Zelzele, toprak kayması, sel felaketi göndeririz; çadır ve heyet gönderirler. Asker göndeririz; teşekkürler gönderirler. Binzorluklayetiştirdiğimizdeğerler göndeririz; dışülkelerdeçalışanyabancılaristatistiği gönderirler. Gerçekinsanlarımızı göndeririz; bizeordanmektup gönderirler.”
“Düşünceler insanın canını acıtmıyor; biraz sersemletiyor o kadar. Şiddet, süreklilik insanı yıkıyor.”
“Ben ölmek istemiyorum. Yaşamak ve herkesin burnundan getirmek istiyorum. Bu nedenle, sevgili Bilge, mutlak bir yalnızlığa mahkum edildim. (İnsanların kendilerini korumak için sonsuz düzenleri var. Durup dururken insanlara saldırdım ve onların korunma içgüdülerini geliştirdim.)”
“‘Bir insanın, iyi kötü, ortaya bir eser koyması ne kadar zor, ne kadar takdire şayan bir gayrettir bilemezsin.’
‘Ben ne koyuyorum ortaya albayım?’ diye çekinerek sordu Hikmet.
‘Kendini koyuyorsun evladım; daha ne koyacaksın…’”
“Bir yaşantıyı tam bitirmeli. Hiçbir iz kalmamalı ondan. Yeni yaşantılar için. Yeni yaşantılar için. Bunu önceden bilseydim, yaşantı milyoneri olmuştum.”
“‘Üç yanı denizlerle çevrili olan ülkemizin…’
‘İki buçuk yanıdır, oğlum Salim.’
Salim iki numara traşlı kocaman başını kaldırdı: ‘O ne demek oluyor Hikmet amca?’
‘Güney sınırlarının yarısı karadır da ondan.’
‘Yapma Hikmet amca, öğretmen kızar böyle şeylere.’
‘Kızmaz oğlum, gerçeklere kızılmaz.’”
“Aynı ırmağa bir kere daha girmeğe geldim. Yorgun ve hazırlıklıyım. İnsan aşağılık bir hayvan olduğu için, kendimi korumak için geldim.”
“Herkes işini beceriyor. Herkes zor zamanlarında istemediklerini görmüyor. Ben boş yere kendimi ele veriyorum.”
“İnsan korktuğu halde yaşıyor. Bir şeyler yapmak istediği için, korkunun gölgesinde kendini oradan oraya vuruyor. Çok acıklı durumlara düşüyor insan, dostlarım!”
“…bir kadının yumuşaklığına ve senkimsegibideğilsinciliğine ihtiyacı vardı. İyi romanların okuyucusu olmaktansa, kötü romanların kahramanı olmak istiyordu.”
“Fakat yaralı aklım, henüz gidecek bir ülke bulamadığı için bana dönüyor şimdilik.”
“Bazı insanlar bazı şeyleri hayatlarıyla değil, ölümleriyle ortaya koymak durumundadır. Bu bir çeşit alınyazısıdır.”
“Kolay zaferlerden başım dönmüştü.”
“İnsan bir kadını severse, ona her şeyi sorar ya. Milyonlarca insan bu işi yanlış öğrenmiştir.”
“Hikmetlere artık ne Sevgiler, ne de Bilgeler kabahat bulabilirler.”
“Kişiliği korumak için, bazen yaşamamak gerekiyor.”
“Bizlere uygun görülen kadere her yerde karşı çıkmalıyız.”
“Enver Paşa da bizim Hamletimiz, öyle mi?”
“Gözleriniz çok ses çıkarıyor albayım.”
“…albaylarım, yarım kalmış generallerim…”
“İyi niyetle iyi eserler verilmeyeceğini nereden hatırlatmıştı.”
“Kapıcı, kötü hayalleri içeri bırakma; biz burada çok sıkışık durumdayız.”
“Dünya bu susuşu dinlemez.”
“Bir soruya tutunalım hiç olmazsa.”
“Neden beni görünce gülüyor? İnsanlardaki zavallılığı, önce çocuklar seziyor galiba.”
“Serbest kadınların herkese açık oyunları vardır.”
“Biz köylüleri çok severiz; şehre gelirlerse onlardan kapıcı ve amele yaparız.”
“Sen anlamazsın tabii. Anlamak için insanın bazı eksik yönleri olmalı.”
“Yalnızlığımızın ve hor görülmüşlüğümüzün bütün şiddetiyle, hepinizi yerden yere vuracağız.”
“Bütün romantik oyunlarda olduğu gibi, şiddeti haklı gösteren bir serüvenimiz yaşanacak: Şiddeti düşünerek başlayacağız ve şiddetle bitireceğiz.”
“Başarısızlığın yarattığı öfke yüzünden hayallerimin düzeni bozuluyordu.”
“Bu düzmece oyun sona ermeli… kendi benliğimizi bulmalıyız. Yol verip, yakarmaktan vazgeçmeliyiz. Rüyalarımızı gerçekleştirmeye çalışmamalıyız, gerçekleri rüya yapmalıyız. Çelişiksiz, dikensiz ve düzgün rüyalarımızı yaşamalıyız. Sözümüzün eri olmalıyız: Kırılacak kafaları kırmalıyız. Bize acınmadığı için acımamalıyız.”
“Sen anlamazsın tabii; anlamak için insanın bazı eksik yönleri olmalı.”
“Küçük oyunlar istemiyorum, albayım.”
OĞUZ ATAY
“Tehlikeli Oyunlar”
* * *
*Ek
“Hikmet herkes namına herkesin yaşantısını öldüresiye sıkıcı buluyor. Onların yaşamadığı sıkıntıyı, sanki onlar adına hikmet duyuyor. Bu nedenle bitiremiyor belki yaşantılarını; sonuna kadar yaşayamıyor. Belki de değil. Belki bir yaşantıyı sonuna kadar sürekli izlemenin bitirmenin, bir çeşit ölüm demek olduğunu hissediyor. Yarım yaşantılar sürdürerek, bütün ölümlerden kaçıyor.”
Dumrul söze karıştı: “Eskiden yaşamış bir insan gibi bahsediyorsun kendinden. Sanki geçmişin malı gibi konuşuyorsun.” “Çünkü ben geçmiş, modası geçmiş biriyim. Burada kendimi temsilen bulunuyorum.”
